Drenaż limfatyczny stosowany jest w wielu różnych chorobach przebiegających wraz z doznawaniem obrzęków i opuchlizny oraz po urazach wyzwalających podobne objawy (w tym po leczeniu). Efekty drenażu limfatycznego oznaczają usunięcie opisywanych symptomów, należy jednak zaznaczyć, iż drenaż to tylko element terapii podejmowanej w takich wypadkach. Jego celem jest właściwie redukcja obrzęku limfatycznego, lecz nie powinien być stosowany jako jedyna metoda – w fizjoterapii stosuje się wraz z nim kilka innych strategii, a dopiero ich wspólne działanie prowadzi do uzyskiwania optymalnych rezultatów.
Czym jest obrzęk limfatyczny
Obrzęk limfatyczny występuje w niektórych chorobach oraz bywa skutkiem wad wrodzonych. Aczkolwiek obrzęki występują w wielu innych stanach, szczególnie po urazach, gdy zakłócone są funkcje określonych narządów, a po leczeniu np. złamań, nadal występują powikłania.
Zwracając się jednak ku fizjologii, „klasyczny” obrzęk limfatyczny wynika z:
- nadmiernego przeciążenia układu limfatycznego, przewyższającego jego zdolność do przetransportowania limfy do układu krwionośnego; najczęściej przyczyną są nowotwory);
- właśnie nowotworów, które mogą zajmować lub naciskać na naczynia krwionośne, węzły chłonne, narządy wewnętrzne, ale również z podwyższonego ciśnienia w ciele;
- a także z leczenia nowotworu, a szczególnie jest to skojarzone z wycięciem zajętych węzłów chłonnych lub powikłaniami po radioterapii.
W związku z tym, że fizjoterapia stanowi pierwszorzędową metodę leczenia obrzęków limfatycznych, poniżej zostanie przedstawiona dokładnie, a także opisane będą wszystkie zabiegi, które stosuje się łącznie z drenażem limfatycznym, ponieważ wtedy efekty leczenia są optymalne.
Metody kompleksowej pomocy w obrzękach limfatycznych
Kompleksowość terapii w przypadku obrzęków wynika z zaleceń ISL (International Society of Lymphology). Nazywa się ją fachowo – kompleksową terapią udrażniającą. Podobnie jak w przypadku wielu innych chorób, obejmuje ona dobrze znane w fizjoterapii metody, które w tym wypadku stosuje się łącznie, a są to:
- manualny drenaż limfatyczny – którego efekty są najszybciej widoczne i najbardziej spektakularne; jego podstawy zostały opracowane w latach 30. ubiegłego wieku przez duńskiego lekarza Emila Voddera, natomiast sam masaż znacząco różni się od dobrze znanego, klasycznego, w którym obecne jest silne oklepywanie czy uciskanie; drenaż limfatyczny to masaż delikatny, wykonywane w nim ruchy polegają głównie na: obrotach, okręgach, ruchach pompujących i czerpiących; do głównych celów masażu należy pobudzenie do pracy naczyń limfatycznych, odprowadzenie nadmiaru płynu z naczyń chłonnych, a tym samym redukcja obrzęku;
- kompresoterapia (bandażowanie wielowarstwowe) – jest uznawana za równie ważną w usuwaniu obrzęków; bandażowanie pomaga w redukcji obrzęków dzięki redukowaniu kapilarnej filtracji, przesuwaniu limfy w obszary pozbawione obrzęku, wzrostowi resorpcji (transportu limfy) i redukcji zwłóknień podskórnych oraz stymulacji mięśniowej pompy; w metodzie tej stosuje się wielowarstwowe opatrunki, którymi fizjoterapeuta owija chore miejsca, a po pierwszej fazie leczenia stosuje się gotowe materiały uciskowe (rękawy, pończochy);
- kinezyterapia – która w przypadku obrzęku limfatycznego również ma na celu wspomaganie odpływu chłonki, ale także dbanie o skórę; do metod już wymienionych dodaje się tu automasaż; kinezyterapia jest naturalną formą drenażu chłonnego, gdyż to właśnie ruch warunkuje prawidłowe wchłanianie i transport limfy; w zakresie ćwiczeń uprawianych w drenażu wymienia się m.in.: tzw. ćwiczenia czynne o niskiej intensywności, ćwiczenia oddechowe, a także indywidualnie dobrane do możliwości i potrzeb Pacjenta ćwiczenia rozluźniające i poprawiające komfort psychiczny, m.in. poprzez redukcję napięcia wewnętrznego;
- kinesiotaping – czyli plastrowanie dynamiczne, stosowane najczęściej przez sportowców, jednak w drenażu limfatycznym efekty również potwierdzono jego skuteczność; jak się okazało w badaniach naukowych, pacjentki zaopatrzone w plastry lepiej radziły sobie z codziennymi obowiązkami i czuły się dzięki nim bardziej komfortowo, niż podczas stosowania opasek uciskowych; ważnym elementem stosowania kinesiotapingu jest dowiedzione w badaniach normalizowanie napięcia mięśniowego, co prowadzi do usprawnienia odpływu chłonki.
Istotnym elementem terapii jest również edukacja Pacjentów dotycząca autoterapii i profilaktyki. Należy również dodać, że terapia kompleksowa podzielona jest na dwie fazy:
- intensywną – w której stosuje się wszystkie wyżej wymienione metody,
- oraz utrwalająco-optymalizującą – w której celem jest zachowanie wszystkich zmian, jakie nastąpiły podczas terapii, i ich utrwalanie.
W trakcie trwania terapii istotne jest też dbanie o skórę, gdyż może dochodzić do odczynowych zmian w zajętych obszarach.
Drenaż limfatyczny – efekty i cele
Celem kompleksowej terapii udrażniającej jest oczywiście ujście chłonki i redukcja obrzęku. Drenaż limfatyczny wykazuje w tym względzie najlepsze efekty, gdy stosowany jest samodzielnie. Jak już jednak wiadomo, zalecenia obejmują terapię wieloczynnikową i wbrew pozorom usunięcie płynu z obrzęku nie jest jej głównym celem – jest celem zabiegów, lecz nie ogólnie pojętej terapii. Wynika to stąd, iż postępowanie terapeutyczne jest skupione nie tylko zmianie w zakresie ciała. Głównym jego celem jest usprawnienie funkcjonowania Pacjenta i poprawa jakości jego życia. Biorąc pod uwagę fakt, iż obrzęk limfatyczny jest skojarzony w największym stopniu z chorobami nowotworowymi, należy to uznać za w pełni uzasadnione.
Warto przeczytać: Fizjoterapia a rehabilitacja na przykładzie udaru mózgu